حسین بن علی(ع) برای ایرانیان یک سمبل است | اصلاح، نیاز به صبر دارد

این کارشناس فقه و سیاست گفت: در حوزه اصلاح، صبر ضروری است. اصلاح بدون صبر معنا ندارد.

  حجت‌الاسلام سیدحمید موسویان یکشنبه ۲۶ مرداد در نشست «عاشورا و اصلاح» که با همت سازمان جوانان حزب کارگزاران سازندگی ایران - خراسان رضوی، در فرهنگسرای جهاد دانشگاهی برگزار شد، به تبیین نقش امام حسین(ع) در تاریخ اسلام و ضرورت بازخوانی عاشورا از زاویه اصلاح‌گری پرداخت.

حرکت انقلابی امام حسین(ع) در اندیشه اسلامی

سیدحمید موسویان با اشاره به هدف قیام امام حسین(ع) اظهار کرد: در اندیشه اسلامی، حرکت امام حسین(ع) به‌عنوان یک حرکت انقلابی تفسیر شده است. در این زمینه از مرحوم صالحی نجف‌آبادی، مرحوم شریعتی و مرحوم مطهری یاد می‌شود. حتی در گذشته تاریخ نیز چنین برداشتی وجود داشته است. همه این متفکران بر یک نکته مشترک تأکید دارند و آن این است که امام حسین برای انقلاب آمد؛ انقلابی به معنای برهم‌زدن وضعیت موجود و ایجاد شرایطی تازه در جامعه.

بازخوانی امام حسی(ع) ن در تاریخ معاصر ایران

وی ادامه داد: چالش اساسی اینجاست که در تاریخ معاصر ایران، به‌ویژه در ۴۷ سال گذشته، وقایع اجتماعی باعث شد دوباره ماجرای امام حسین بازخوانی شود. پرسش اصلی این است که ریشه چنین فهمی کجاست؟ چرا این برداشت در تاریخ غلبه پیدا کرد؟ و چه کسانی این دیدگاه را عرضه کرده‌اند؟

این کارشناس فقه و سیاست خاطرنشان کرد: البته در این جلسه فرصت پرداختن به همه ابعاد این موضوع نیست، زیرا بحث ما بیشتر بر محور اصلاح متمرکز است. بااین‌حال، به‌عنوان مقدمه باید گفت: فهم خاصی که از حرکت امام حسین شکل گرفته، نتیجه احساس نیاز جوامع مسلمان و شیعی بوده است. همین نیاز باعث شد این حرکت به شیوه‌ای ویژه تفسیر شود. 

پرسش درباره خروجی نگاه انقلابی در طول امامت

موسویان درباره نگاه انقلابی امام حسین(ع) تصریح کرد: اگر واقعاً امام حسین(ع) نگاه انقلابی داشته، پس چرا در طول بقیه دوره امامتش خروجی مشخصی از چنین نگاهی دیده نمی‌شود؟ اگر این بحث را بسط دهیم، کل تاریخ امامت با یک چالش بزرگ مواجه می‌شود. مگر دیگر ائمه(ع) با حکومت‌های ظلم و جور روبه‌رو نبودند؟ آیا شرایط جامعه اسلامی در دوره‌های دیگر بهتر بود؟

امام حسین در برابر یزیدی ایستاد که تنها چند ماه یا یک سال بر مسند قدرت نشسته بود. اما چند سال بعد، در زمان امام سجاد(ع)، شرایط برای شیعیان به‌مراتب دشوارتر شد. به تاریخ تشیع نگاه کنید؛ در دوره حجاج و پس از روی کار آمدن مروانیان، وضعیتی بر شیعیان حاکم شد که در دوره‌های پیشین سابقه نداشت. بااین‌حال، چرا در آن دوره‌ها حرکت مشابهی رخ نداد؟

محدودیت مواجهه مستقیم ائمه با حکومت

وی تاکید کرد: این پرسش‌هاست که نگاه صرفاً انقلابی به تاریخ را بی‌پاسخ می‌گذارد و حتی نوعی احساس شرمندگی تاریخی ایجاد می‌کند. اگر کل دوره امامت را بررسی کنیم، تنها دو مقطع کوتاه از مواجهه مستقیم با حکومت می‌بینیم حدود پنج سال حکومت امام علی(ع) و شش ماه قیام امام حسین(ع). اما درباره بقیه ائمه کمتر فکر کرده‌ایم و کمتر به شرایط آن دوران پرداخته‌ایم.

امتناع امام صادق(ع)  از قیام و ریشه‌های آن

این کارشناس فقه و سیاست با اشاره به دوران حکومت امام صادق (ع) بیان کرد: در پایان حکومت بنی‌امیه، همزمان با امامت امام صادق(ع)، فضای عمومی به‌گونه‌ای بود که گروه‌ها و جریان‌های مختلف از امام می‌خواستند برای تشکیل حکومت قیام کند. حتی ابومسلم خراسانی پس از تثبیت قدرت به سراغ امام آمد و چنین پیشنهادی داد. اما امام صادق(ع) نپذیرفت. چرا؟ مگر تاریخ تشیع را یک‌بار به‌طور جدی خوانده‌ایم تا ببینیم چرا چنین روندی شکل گرفت؟ چرا یک نگاه خاص از امام حسین غلبه پیدا کرد و به جریان مسلط بدل شد؟

استمرار نگاه انقلابی در تاریخ و جامعه

موسویان ادامه داد: این نگاه انقلابی، پیوسته در تاریخ تکرار شد و هنوز هم در جامعه ما حضور دارد. به همین دلیل است که همچنان شعارهای انقلابی سر داده می‌شود، حتی زمانی که خودمان در جایگاه قدرت هستیم. این پرسش باقی است که انقلاب بر اساس چه دیدگاهی باید اتفاق بیفتد؟ ریشه این ذهنیت، همان نگاه انقلابی است که تاریخ را به این شیوه تفسیر کرده و بخش‌های دیگر را به‌کلی کنار گذاشته است.

نمونه روشن این وضعیت، نگاه به امام حسن(ع) است. از روز صلح تاکنون، در تاریخ تشیع نوعی احساس خجالت و حتی سرافکندگی نسبت به او وجود داشته است؛ گویی صلح او توجیه‌پذیر نیست. چون مبنای رایج، نگاه انقلابی و قیام است، نه صلح و اصلاح. در تاریخ بارها از ائمه، از جمله امام صادق(ع)  و امام موسی کاظم(ع) پرسیده می‌شد: «آیا شما همان قیام‌کننده خاندان پیامبر هستید؟ این پرسش نشان می‌دهد که انتظار عمومی برای قیام همواره وجود داشته است.

در این میان، یک نکته اساسی درباره امام حسین(ع) وجود دارد که باید دوباره بر آن تأمل کرد. این واقعیت نشان می‌دهد که مسیر اصلی امامان نه انقلاب، بلکه اصلاح بوده است. قدرت در نگاه آنان ابزار حقیقت‌جویی بود، نه هدف نهایی.

این کارشناس فقه و سیاست بیان کرد: اشتباه تاریخی ما این بوده که اصلاح را مساوی با در دست گرفتن قدرت دانسته‌ایم. همین نگاه در تاریخ تشیع نیز ریشه دوانده و حتی در فهم اصلاح دینی معاصر هم مشکل ایجاد کرده است؛ انگار تصور کرده‌ایم قدرت می‌تواند همه چیز را تغییر دهد. در حالی‌که تجربه تاریخی خود ما در چهار دهه گذشته نشان داده است که بسیاری از امور به‌آسانی دگرگون می‌شود و اگر ایده و مسیر اصلاحی وجود نداشته باشد، قدرت به تنهایی راهگشا نیست.

حسین بن علی(ع) برای ایرانیان به یک سمبل است

سیدحمید موسویان با اشاره به نماد امام حسین(ع)  در میان ایرانیان اظهار کرد: در این میان، حسین بن علی(ع) برای ایرانیان به یک سمبل تبدیل شده است. هر زمان که جامعه یا فردی به دنبال تغییر است، حسین(ع)  یکی از مبانی الهام‌بخش است. بنابراین نیاز داریم بار دیگر امام حسین(ع)  را بخوانیم؛ نه صرفاً به عنوان یک حادثه تاریخی، بلکه به‌عنوان الگویی برای زندگی امروز. شاید در ذهن نسل جوان این پرسش شکل گیرد که این موضوعات تاریخی چه ربطی به امروز دارد، اما واقعیت این است که ملت‌ها زندگی خود را با داستان‌هایی پیش می‌برند که هویت و مسیرشان را شکل می‌دهد. برای ما، حسین(ع)  یکی از همین داستان‌های بنیادین است.

وی ادامه داد: به همین دلیل است که باید امام حسین(ع)  را از زاویه‌های جدید بازخوانی کنیم. در یکی از نوشته‌هایم که در اواخر محرم منتشر شد، بر این نکته تأکید کردم که می‌توان نگاهی مراقبتی به عاشورا داشت؛ امام حسین(ع)  نیز در عمل خود کارهایی انجام داد که می‌توان آن‌ها را از منظر دیگری بازشناخت.

امام حسین(ع)  نمی‌خواست قدرت زور داشته باشد یا انسان‌ها را بکشد؛ هدف او ایجاد ارتباطات محکم و جمع کردن مردم بود. ما برای این اهداف فکر نکرده‌ایم و تلاش نکرده‌ایم.

قدرت بدون اصلاح فایده‌ای ندارد

این کارشناس فقه و سیاست تصریح کرد: در حوزه اصلاح، صبر ضروری است. اصلاح بدون صبر معنا ندارد. نبوت و امامت، اساساً مسیرشان اصلاح است. در قرآن کریم آمده است: «إِنَّمَا أُرِیدُ إِلَّا الْإِصْلَاحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللَّهِ» این یعنی «من جز اصلاح آنچه در توانم هست نمی‌خواهم و توفیقم تنها از جانب خداست.» جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم مهم است؛ تغییر با زور اتفاق نمی‌افتد. با زور ظاهرها عوض می‌شوند، اما واقعیت‌ها تغییر نمی‌کنند. تجربه تاریخی ما نشان می‌دهد که قدرت بدون اصلاح فایده‌ای ندارد و باید مسیر فکر و اصلاح را دنبال کنیم، نه صرفاً دست‌یابی به قدرت.