تحولات و مباحث جامعه نقشی موثر در پذیرش مجازات اعدام و نفی آن می تواند داشته باشد . با بررسی تاریخی مجازات اعدام به ویژه در موضوع مواد مخدر در بعد از انقلاب و عکس العمل مردم و قانونگذاران در این امر می توانیم نقش تحولات اقتصادی ، سیاسی و همچنین ارزش های حاکم در برهه های تاریخی را به روشنی مشاهده و بررسی نماییم .

برخورد اجتماع و مردم در پذیرش و عدم پذیرش مجازات اعدام در ملاء عام از مواردی است که نقش تحولات اجتماعی و حساسیت و نگاه شهروندان را به عنوان یک امر خیر یا یک امر شر به این مساله نشان می دهد مردمی که روزی مجازات اعدام در ملاء عام را به عنوان یک عمل مثبت برای تغییر ناهنجاریها می دانستند و با جمع شدن در میادین و محلهای اعدام با سوت و کف و شکستن تنقلات از آن استقبال می نمودند و در برهه ایی دیگر همان مردم با تشکیل گروههای مدنی و همکاری نخبگان اجتماعی اعم از بازیگران ، ورزش کاران و دیگر افراد موثر مدنی به مبارزه با این امر و تلاش جهت جلوگیری از آن می پردازند .

مطالعه مجازات ها و در اینجا مجازات اعدام از دیدگاه و منظر جامعه شناختی که علل اجتماعی خاص و ویژه خود را دارند نشان می دهد سیر تغییر و تحول ، فراز و فرود آنها در رابطه ایی تنگاتنگ با تحولات اجتماعی و ارزشهای مدنی می باشد همانند هنر در ابعاد مختلف خویش اعم از نقاشی ، شعر ، سینما و غیره که زایش و برون داد تحولات اجتماعی می باشند و با مطالعه و دقت در آنها می توان به ابعاد فرهنگی و ارزشهای آن جامعه دست یافت .

سخت گیری و شدت در مجازات اعدام و به طور ویژه اعدام قاچاقچیان مواد مخدر بعد از انقلاب و اوایل شکل گیری جمهوری اسلامی و برهه ایی که جنگ بر جامعه حاکم بود . حکایت از پیوستگی این مجازات با فضای ملتهب و احساسی و دشمن فرض نمودن همه کسانی که به نوعی هماهنگ با ارزش های انقلابی نبودند .

برای اشاره به این امر به اطلاعیه ایی از آقای خلخالی در رابطه با اعدام های مواد مخدر توجه می نماییم که می گویند ((امپریالیسم بین الملل و صهیونیسم جهان خوار وقتی نتوانست در مقابل اراده قاهر امت و امام ، این ملت را به نابودی بکشاند از راه وارد کردن هزاران کیلو هروئین ، تریاک و حشیش ، هزاران جوان کم سن و سال را به نابودی کشاند ، ما با همت این مردم غیور جلوی این سیل بنیان افکن را گرفتیم و مملکتی که نظام منحوس شاهنشاهی رابه زباله دان تاریخ انداخت ، فرهنگ و تمدن شاهنشاهی را نیز به زباله دان تاریخ می اندازد )) در اینجا می بینیم که آقای خلخالی که عملکرد او در اعدامها شهرت دارد سعی در ایجاد ارتباط بین رژیم سلطنتی و توزیع مواد مخدر دارند و آنها را دارای یک منشاء و مستحق مجازاتی برابر می داند .

دور کهایم نیز کارکرد مجازات را پشتیبانی از ارزش های اجتماعی و تقویت انسجام جامعه می داند ، او هدف مجازات را کارکردهای اجتماعی آن می داند نه عملکرد کیفری و تادیبی آن با نگاه ایشان در اجرای مجازات مخاطب مجرمان نمی باشند بلکه این شهروندان مطیع قانون می باشند که مخاطب اصلی می باشند . او به مجازات مستقل از جرم می اندیشید و مجازات را نقض ارزش های مدنی و اجتماعی مقدس می داند .

در نگرش مجدد به مجازات اعدام و خصوصا اعدام در مواد مخدر و نحوه اجرای آن در ملاء عام در بعد از انقلاب می توان نقش ارزش های مقدس اجتماع را پیدا نمود.

هر چند گذشت زمان و آمارهای مشخص جرم شناختی اکنون نشان می دهد که این روش و این معیارها موفق نبوده اند و برای پیشگیری از جرم نمی توان با سخت گیری در مجازات به نتیجه رسید .

و در تعیین مجازاتها نیاز است که به تمامی ابعاد فردی ، اقتصادی ، فرهنگی توجه نمود و تلاش نمود که با تغییر در این موارد به بازسازی مجرم و کاهش جرم پرداخت و نمی توان انسان را برای عملی که تمام ابعاد آن در اختیار خودش نبوده از حق زندگی محروم نمود و با مجازات اعدام بخش دیگری از اجتماع که خانواده و بستگان مجرم می باشند را نیز تا ابد مجازات نمود .

تحولاتی که از دهه 80 در مباحث مربوط به حقوق شهروندی رخ داد و تغییرات در قانون مبارزه با مواد مخدر که در مرحله اول از اختیار مجمع تشخیص خارج و به مجلس شورای اسلامی واگذار گردید نشان از فاصله گرفتن قانون گذاری از احساسات اجتماعی و فضای صرف سیاسی می باشد ، اعتماد حکومت ها به اقتدار ملی و حمایت اجتماعی وهمچنین بهبود اقتصاد خانواده و اطمینان سرپرست خانواده از توانایی خویش در اداره زندگی از مواردی است که می تواند در کاهش جرم و کاهش شدت مجازاتها و به ویژه حذف مجازات اعدام موثر باشد در نهایت باید گفت : در جامعه ایی که بادبادک هادر آسمان برقصند نیازبه رقص انسانها بر چوبه های دار نخواهد بود .