نظام پدرسالاری در نسل Z فرو ریخت/ این نسل سیاسی نیست

دکتر حامد بخشی در نشست نسل Z از نگاه جامعه‌شناسان و تاثیر آن در آینده ایران که در دتفر حزب کارگران سازندگی ایران-خراسان رضوی برگزار شد، عنوان کرد: مطالعات نسلی به ویژه در کشورهای پیشرفته مدت‌ها است که جایگاه ویژه‌ای دارد و مطالعاتی جدی در رابطه با نسل‌ها انجام می‌شود. دانشگاه‌ها یافته‌های قابل توجهی در خصوص همین مطالعات نسلی دارند و تمرکز زیادی روی درک ویژگی‌های نسل‌های جدید به ویژه نسل z که علاوه بر جمعیت قابل توجه، در سنین فعالیت و توانایی هستند، می‌شود.

وی توضیح داد: در واقع درک ویژگی‌های این نسل و خواسته‌ها و مطالبات آنها در جهت منطبق کردن ساختارهای اجتماعی با این نسل اهمیت دارد. در واقع گام اول برای مدارا و هم‌زیستی با چنین نسلی درک آن است که در این حوزه پژوهش‌های قابل توجهی انجام شده یا در حال انجام است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی با بیان اینکه در کشور خودمان با مطالعات بسیار کمی در این حوزه برخورد کرده‌ام، اضافه کرد: شنیده بودم که پژوهش‌گاه علوم انسانی مجله‌ای تحت عنوان مطالعات نسلی دارد ولی ظاهرا چنین نشریه‌ای نبود و ممکن است در سال‌های گذشته منسوخ شده باشد. همچنین در حوزه مقالات علمی پژوهشی مقالات خیلی معدود و انگشت‌شماری بودند که به بررسی و مقایسه نسل‌ها به لحاظ سبک زندگی، سبک ازدواج و نظایر این موارد پرداخته بودند. در مقالاتی که به موارد بیان شده پرداخته بودند نیز، طبقه‌بندی‌ها از جنس دهه هشتادی‌ها و دهه هفتادی‌ها بود.

بخشی با اشاره به اینکه آنچه در غرب به عنوان یک طبقه‌بندی نسبتا پذیرفته شده عنوان می‌شود، نسل z است، تصریح کرد: در واقع نسل z یک دوره ۱۵ ساله است که از حدود ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۰ را شامل می‌شود. اگر بخواهیم به لحاظ زمانی این زمان را با کشور خودمان معادل کنیم از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۹ را شامل می‌شود. قبل از نسل z نسل y است که این نسل نیز به پانزده سال قبل‌تر از نسل z مربوط می‌شود. نسل x نیز به همین ترتیب ۱۵ سال عقب‌تر از نسل قبلی است و نسل قبل آن نسل گرید جنریشن است که حدود ۱۷تا ۱۸سال عقب‌تر است و به دوره جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. همچنین قبل از آن نیز نسلی دیگر به نام لاست جنریشن وجود داشت که به قبل از جنگ جهانی اول برمی‌گردد و به همین ترتیب هرکدام از این نسل‌ها به دلیل وضعیتی که داشتند اسامی خاص خود را دارند.

وی ادامه داد: محققین غربی که روی بحث نسل‌ها کار می‌کنند عنوان کرده‌اند که این طبقه‌بندی نسلی، طبقه‌بندی‌ است که برای جوامع غربی ساخته شده است. وقتی ما در خصوص نسل‌ها صحبت می‌کنیم و به دنبال یک الگوی تحلیلی برای پیدا کردن یک سری ویژگی‌ها و خصوصیات مشترک در یک بازه سنی هستیم، این را بر این مبنا قرار می‌دهیم که آن نسل باید در یک بازه سنی تجربیاتی مشترک و مشابه داشته باشند.‌

تفاوت محیط‌ها تفاوت شخصیت ایجاد می‌کند

این جامعه‌شناس با بیان این پرسش که اساسا چه چیزی شخصیت جمعی نسل z را شکل می‌دهد و ما آن ویژگی را به عنوان شخصیت جمعی نسل z می‌شناسیم؟ گفت: همه نسل zهای ما یک محیط مشترک را تجربه کرده‌اند. تجربه محیط مشترک با خود جامعه‌پذیری را همراه می‌کند. این جامعه‌پذیری که در راستای محیط مشترک است برای افراد یک شخصیت جمعی مشترک می‌سازد و برای ما امکان صحبت و پیش‌بینی به لحاظ تحلیلی و با احتمال زیاد را فراهم خواهد کرد. وقتی در خصوص ویژگی‌های نسلی صحبت می‌کنیم قطعیتی وجود ندارد و افراد به لحاظ تفاوت‌های فردی و شخصیتی می‌توانند متفاوت باشند.

بخشی اضافه کرد: روی صحبت ما در خصوص ویژگی‌های مشترکی است که در بسیاری از افراد می‌تواند وجود داشته باشد و علت این ویژگی‌های مشترک تجربه مشابه در محیط است. بخشی  ازشخصیت ما مربوط به ژن‌ها است که در این زمینه یکسان هستیم و بخشی دیگر متاثر از محیطی است که تجربه می‌کنیم. محیطی که یک نسل تجربه می‌کند با محیطی که نسل بعد تجربه خواهد کرد می‌تواند متفاوت باشد و این تفاوت بین محیط‌ها تفاوت شخصیت‌ها را ایجاد خواهد کرد.

وی با نگاهی به چرایی وجود ویژگی‌های مشترک در نسل z  تصریح کرد: با توجه به اینکه در کشورهای غربی در خصوص این موضوع کار زیادی انجام شده است، ویژگی‌های مختلفی را برشماری کرده‌اند و مقالات متعددی در این رابطه مشاهده می‌شود. این مقالات در حوزه‌‎های مختلف روانشناسی، اجتماعی و حتی پزشکی انجام شده است؛ به عنوان مثال بررسی و بیان کرده‌اند که در نسلz آلرژی ها و حساسیت‌های پزشکی نسبت به نسل قبل بیشتر است، مصرف الکل در این نسل نسبت به نسل‌های پیشین خود کمتر است و بارداری‌های نوجوانان در این نسل به مقدار کمتر از نسل‌های پیشین به وجود می‌آید.

این جامعه‌شناس اظهار کرد: بخشی از این مطالعات صرفا توصیفی بوده است و عمدتا در فاز شناخت بوده‌اند و به گونه‌ای نیست که بگویند ما براساس فلسفه‌ای همه این موارد را توجیه خواهیم کرد؛ به عنوان مثال مصارف کمتر الکل یا روابط کمتر جنسی عمدتا تبیین‌کننده آن است که این نسل عمدتا رسانه را به چنین چیزهایی ترجیح می‌دهد. در واقع لذت‌ها در این نسل جابجا شده و اعتیاد بیشتر به سمت رسانه‌ها، گیمینگ‌ها و بازی‌های رایانه‌ای که برای آن‌ها جذاب هستند، رفته است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی با بیان اینکه نسل z ویژگی‌های رفتاری متفاوتی نسبت به نسل های قبل خود دارد، اضافه کرد: این نسل شبکه محور، رسانه محور و مدیا محور است و نسل z شامل افرادی است که علاقه زیادی به خود اظهاری دارند.

نسل z با فضایی مثل اینترنت بزرگ شده است

وی در خصوص ویژگی اصلی متمایز کننده نسل z با سایر نسل‌های پیش از خود، تاکید کرد: ویژگی اصلی در رابطه با آنچه نسل z را از نسل‌های قبل از خود متمایز می‌کند این است که نسل z با اینترنت بزرگ شده است. این نسل با فضای متفاوتی مثل اینترنت که با خود چیزهای زیاد دیگری را مثل شبکه‌های اجتماعی به همراه می‌می‌آورد، رشد پیدا کرده است. نسل z با فضای مدیا و رسانه‌های تصویری دیداری و شنیداری بزرگ شده است؛ به همین دلیل این نسل نسبت به نسل‌های پیش از خود به مقدار کمتری در کتابخانه است و ترجیح می‌دهد بیشتر از رسانه‌های دیداری و شنیداری استفاده کند.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی ادامه داد: اگر وقتی صحبت از ویژگی‌های نسلی می‌کنیم، منظورمان بازه سنی‌ای است که افراد آن بازه در معرض تجربیاتی متفاوت و متمایز از نسل خود هستند، می‌تواند بخشی از این ویژگی ها جهانی باشد. چیزی که مشابهت‌های جدی در نسل z ما با نسل zهای غربی ایجاد می‌کند، اینترنت است. اینترنت با یک تاخیر چندساله پس از پدیداری در جهان غرب به کشور ما نیز رسید. از قضا ویژگی‌های این فناوری ارتباطات به گونه‌ای است که تاخر رسیدن آن به کشور ما مقدار کمی است. به همین خاطر بخشی از ویژگی‌هایی که ما برای نسل z غربی می‌شماریم مشاهده می‌کنید که در نسل z خودمان هم وجود دارد؛ اما اگر می‌گوییم که ویژگی‌های نسلی، منطقه‌ای و موضعی و این ویژگی‌ها ناشی از شرایط یکسان محیطی هستند، ممکن است این ویژگی‌های نسلی در ایران نسبت به کشورهای غربی در بازه‌های زمانی متفاوتی باشد و قرار نیست نسل z ما دقیقا برگردان ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۰ غرب باشد.

بخشی با تاکید بر اینکه نسل سال‌های ۱۳۵۱تا ۱۳۶۵ نسل انفلاب و جنگ است، اظهار کرد: این نسل از زمانی که چشم باز کرده و به حدی از طفولیت رسیده انقلاب و بلافاصله جنگ را تجربه کرده است و با شرایط اجتماعی و متفاوت آن دوران بزرگ شده است. آن نسل نسلی بود که سرکوب‌ها و جامعه‌پذیری‌های غیرمذاکره‌ای و غیر گفت‌وگویی را در خانواده، مدرسه و جامعه تجربه می‌کرد. آن نسل یاد گرفته بود که جسارت نداشته باشد. اگر ما بازه‌های نسلی را ۱۵ ساله در نظر بگیریم نسل زد ما احتمالا  در بازه۱۳۷۱تا ۱۳۸۵ هستندکه تجربیات خاصی دارند، در معرض محیط متفاوتی بوده‌اند و احتمالا ویژگی‌های شبیه به همی دارند.   

نسل z نسلی بزرگ شده با تغییر است

وی در خصوص دیگر ویژگی‌های افراد نسل z گفت: نسل z نسلی بزرگ شده با تغییر است. یعنی این نسل با تغییر جامعه‌پذیر شده است و این با نسلی که با سکون جامعه‌پذیر شده است فرق می‌کند. در این نسل دیگر نمی‌شود هنجارهای ثابت و ساکن را به آن‌ها تلقی کرد و آن‌ها را جامعه پذیر کرد. هرچقد تلاش کنیم آنها را با باورهای ثابت جامعه‌پذیر کنیم، این گزاره‌های ما با انبوهی از گزاره‌های عمیق دیگر مواجه می‌شود.

نسل  z به شدت لذت‌گرا است

بخشی با بیان اینکه این نسل به شدت لذت‌گرا است، اضافه کرد: آنها تعارفی با خود ندارند و قرار نیست پیرو یک آرمان جمعی بیرون از خود باشند. این نسل به شدت می‌داند که در لحظه چه چیزی را دوست دارد و بدون شرمساری به دنبال لذت‌های خود می‌رود و تمامی ارزش‌های دیگر در مسیر آنچه به این افراد لذت می‌دهد، معنا پیدا می‌کند. ارزش‌های عمیقی مثل مالکیت نیز از مواردی است که می‌توان در راستای این لذت‌گرایی بیان کرد. مالکیت ارزشی است که کمتر در این نسل بیان می‌شود و برخلاف نسل‌های پیشین که خیلی به دنبال مالکیت بودند، این نسل به دسترسی اهمیت بیشتری نسبت به مالکیت می‌دهد. لذا ترجیح می‌دهد یک خودرو لاکچری را اجاره کند تا اینکه یک بخواهد خودروی دیگری با سطح پایین‌تر از آن را بخرد و سندش به نام او باشد. استفاده در مسیر لذت‌گرایی برای این نسل مهم است.

تنها ایدئولوژی که نسل z به آن باور دارد عمل‌گرایی است

وی خاطرنشان کرد: نسل z نسلی است که به شدت در لحظه زندگی می‌کند و لذا ویژگی‌های نسل‌های قدیم که همواره در آینده یا گذشته زندگی می‌کردند را ندارند. این نسل بدون نوستالژی است و عمدتا توجه و تمرکزش بر حال است. همچنین اهل زندگی در آینده به معنای اینکه پس‌انداز کند و یا به صورت زیاد و مستمر تلاش‌های خاصی را انجام دهد تا در آینده نتیجه بگیرد نیز نیست. نسل z نسل جسوری است، این نسل مبتنی بر نفی ایدئولوژی است، نه خداباور و نه خدا ناباور است. تنها ایدئولوژی که این نسل به آن باور دارد عمل‌گرایی است. قرار نیست این نسل سر سپرده هیچ ایدئولوژی فراتر از زندگی این جهانی خود باشد.

این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه این نسل برخلاف سایر نسل‌های پیش از خود، به هیچ عنوان سیاسی نیست، افزود: نسل ‌z مثل نسل‌های ما خیلی حزب‌مدار نیستند و سرسپردگی به این موارد ندارد. لذا وقتی به خیابان آمد بر مبنای دعوت حزب، لیدر و جناح سیاسی خاصی نبود. حتی شعارهای متفاوتی داشتند. اثرات حضور خیابانی این جنبش خیلی بیشتر بود؛ زیرا این نسل رسانه محور است و لذا آنچه این جنبش را پررنگ کرد رسانه محوری آن بود. نهایتا این نسل، نسلی است که برخلاف نسل x و y سرکوب را به صورت آنچنانی تجربه نکرده بود. این نسل با سرکوب بزرگ نشده است. سرکوب از خانواده آغاز، در مدرسه تداوم پیدا می‌کند و در جامعه تثبیت می‌شود. نظام پدرسالاری در نسل z به صورت زیادی فرو ریخت. ژن این نسل با سایر نسل‌ها فرق نمی‌کند اما این‌ها جسارت را در خانواده آموختند.

بخشی در خصوص آینده نسل z اضافه کرد: هر حاکمیت ایدئولوژیکی باید خود را با این نسل سازگار کند در غیر این صورت تعارض‌هایی بروز پیدا می‌کند.

وی در رابطه با تعارضی که بین نسل ها وجود دارد، تصریح کرد: بین نسل‌ها تعارض وجود دارد، مخصوصا در جامعه ما که ایدئولوژی با شدت بیشتری به آن اضافه می‌شود. اما نهایتا آینده در دست همین جوانان خواهد بود. من نه نگاه نفی و نگاه اثباتی به ویژگی‌های این نسل دارم بلکه این نسل را توصیف می‌کنم. این‌ها به دست خودشان فرهنگ را می‌سازند. ما شاید در آینده شاهد رقیق‌تر بودن فرهنگ‌ها باشیم اما چیزی که از اهمیت برخوردار است در واقع این است که سلطه هنجاری در دست نسلی است که در این عرصه فعال است.