دام اجتماعی و مساله امید در جامعه
یادداشت نوید حسینیون، عضو شورای استان خراسان رضوی حزب کارگزاران سازندگی ایران در روزنامه سازندگی

طی چند دهه گذشته مساله «امید» در جامعه هم برای کنش‌گران اجتماعی و هم برای سیاسیون و مسئولان کشور امری حیاتی و پرچالش بوده است. امید به افراد در جامعه حس عمیق امن و قابل اعتماد بودن و اعتماد به نفس را می‌دهد. امید بزرگ‌ترین سرمایه اجتماعی هر کشوری است، باعث تاب‌آوری جامعه می‌شود و بدون آن امکان گذر از مشکلات بسیار سخت یا نشدنی می‌شود.

بی‌تردید «امید» مهم‌ترین متغیر برای توسعه کشورها به شمار می‌آید اما چرا در کشور ما تبدیل به کالایی نایاب شده است؟! جامعه ایران دچار پدیده‌ای به نام «دام اجتماعی» شده است، پدیده‌ای که «بوروشتاین» در کتاب دام‌های اجتماعی و مساله اعتماد آن را این‌گونه تعریف می‌کند: تله اجتماعی، وضعیتی است که در آن افراد، گروه‌ها یا سازمان‌ها به دلیل بی‌اعتمادی متقابل و فقدان سرمایه اجتماعی قادر به همکاری نیستند حتی در جایی که همکاری به نفع همه باشد. 

اما در این چالش مردم مقصر نیستند بلکه نهادها و سازمان‌ها و ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور هستند که وضعیت را به این سمت می‌کشند. وقتی به‌طور مثال کیفیت حکمرانی، سیاست رفاهی، بی‌طرفی حکومت، مبارزه با فساد و... به صورتی باشد که مردم نتوانند یا انگیزه‌ای برای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی نداشته باشند یا نتوانند ساختارهایی خلق کنند که اعتماد مردم را در جامعه بازسازی کند نباید از مردم آن جامعه انتظار «امید» داشت.

در کشور ما ناکارآمدی نهادهای حکومت به حدی رسیده که قابل کتمان یا رد نیست. اینکه بخواهیم صحبت از «امید» در جامعه کنیم ولی تن به تغییرات اساسی و بنیانی ندهیم، سرابی بیش نیست. در واقع این نهادها و نحوه عملکرد آنهاست که در جامعه چشم‌انداز روشن به وجود می‌آورد؛ بر اخلاق و قواعد و رفتار جامعه تاثیر می‌گذارد و پس از تغییر اذهان جامعه است که می‌تواند انتظار به وجود آمدن «امید» را داشت.

اعتماد و امید در جامعه از پایین تولید نمی‌شود بلکه از بالا و با ایجاد نهادها و ساختارهای منظم، پاسخگو، شفاف، کارآمد و باکیفیت ساخته می‌شود. اگر در کشور خواهان ایجاد «امید» در جامعه هستیم باید به سمت ایجاد تعادل‌های باثبات کارآمد در نهادها و ساختارهای کشور برویم، نهادهای سیاسی قابل اعتماد، بی‌طرفی داورها (حکومت)، کنش‌های استراتژیک مثبت و بهسازی نهادهای حکومت است که پیام و پالس مثبت به جامعه می‌دهد. برگشت امید به جامعه نیازمند حذف دام‌های اجتماعی است.