ایران پساکرونا آبستن رخدادهای متفاوتی خواهد بود. اخیرا دکتر محمدجواد کاشی، دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، در این خصوص نوشت: «کرونا مسئله سلامت و زندگی و اداره امور متعارف مردم را در کانون قرار داده و این مسئله بر هر آرمان بلندی تقدم یافته است. اصلاح طلبان نیز باید فهم خود را از شعار کانونی دموکراسی خواهی بازآفرینی کنند و نشان دهند دموکراسی مدنظر آنان برای مردمانی که در مواقع بحرانی این همه بی پناهند چه فکری کرده است. مسئله اصلی جناح های سیاسی پس از بحران کرونا فقدان دولت به مثابه نهاد نیرومند مدیریت امور عمومی است.» در این سو، نگاه دکتر روح الله اسلامی، استادیار علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد، به این مقوله حائز اهمیت است. او که در سری مجموعه گفت وگوهایی با موضوع آثار کرونا بر زندگی ایرانیان و نظام حکمروایی در ایران در برنامه زنده صفحه اینستاگرام حزب کارگزاران سازندگی ایران-خراسان رضوی سخن می گفت، پاسخ گوی سؤالات ما بود.

 

کرونا چه اثری بر منازعات سیاسی ایران خواهد داشت؟

از یک منظر، دولت قدرتمندتر می شود. شهروندان اکنون با توجه به توصیه های دولت، قرنطینه را نسبتا جدی گرفته اند. جامعه پذیری را تمرین می کنند و دولت توانسته است در خصوصی ترین احوالات و آیین ها رسوخ پیدا کند اما از سویی دیگر، با توجه به بحث اقتصادی مبتنی بر تعطیلی کارخانه ها، مشاغل خرد و وضعی که بر اثر تحریم و ناکارآمدی های سیاست گذاری اقتصادی در داخل داشتیم، می تواند زمینه ساز شورش های داخلی باشد. اما به نظر می آید وجوه قدرت و تقویت دولت در این زمینه خودش را بیشتر نشان می دهد تا اینکه بخواهد به شکل گیری شورش های اجتماعی منجر شود.

 

به نظر شما مسئله کرونا، توسعه یافته بودن یا نبودن کشورها را به چالش کشیده است؟

ما اکنون در میانه بحران قرار داریم. باید کمی بگذرد تا بتوان این مسائل را ارزیابی کرد اما مسئله ای که مشخص است این است که شهروندان ما بتوانند پرونده سلامت و بیمه سلامت داشته باشند و سوابق پزشکی شان در آن درج شده باشد. پزشکان معتبری باید آن ها را تحت درمان قرار دهند و رژیم های مخصوص غذایی و بهداشتی داشته باشند، چیزی که شبیه آن هم اکنون در کشورهای پیشرفته وجود دارد و این کشورها به همین علت توانسته اند در بحران کنونی جمعیت خود را تحت پوشش قرار دهند، افراد را آزمایش و این بحران را مدیریت کنند و تعداد تلفات را کاهش دهند.

 

سپردن مدیریت بحران به سایر نهادها در نهایت می تواند به تقویت نهاد دولت در کشور منجر شود؟

چندصدایی و دخالت در امور یکدیگر از گذشته در نهادهای مختلف ایران وجود داشته است. مثلا در حوزه فضای مجازی و فرهنگ، نهاد ها سعی می کنند در کار هم دخالت کنند و هرکدام مدعی توانمند بودن هستند. به همین علت، همیشه در مورد این رفتارها سؤالاتی مطرح بوده است اما اتفاقی که در مورد ویروس کرونا افتاد، با توجه به سطح تخصصی و اجرایی آن، باعث شد ما شاهد هماهنگی باشیم. افکار عمومی این مسئله را مطالبه کردند و در همان ابتدا خواستند در شرایطی که وزارت بهداشت توانایی مدیریت بحران را به صورت امر سیاسی ندارد، ریاست جمهوری دخالت کند. به همین علت ستاد ملی تشکیل شد و این ستاد نهاد ها را در جهت حل این مسئله هماهنگ کرد. بنابراین قوه مجریه به جایگاه خود بازگشت و رئیس جمهور هم توان خود را دوباره پیدا کرد و نهادهای دیگر کمتر در این فرایند دخالت کردند. این هم خودش تمرینی مناسب برای ایران بود که یک نظام سیاسی به یک جهت نیاز دارد.

 

چه تحولات دیگری ممکن است در عرصه سیاسی رخ دهد؟

در عرصه سیاسی، زیست قدرت به معنای سیاست گذاری در مورد جمعیت برای افزایش استانداردهای بهداشت و سلامت خودش را نشان خواهد داد. به زودی در بودجه بسیاری از کشورها بخش سلامت و سیاست گذاری های مربوط به بهزیستی و افزایش شاخص های مربوط به بهداشت تغییر خواهد کرد و اساسا فهم بشر نسبت به بهداشت و سلامت تغییر می کند. به طور مثال، در گذشته نگاه شما به بازار و به بسیاری از خدماتی که در سطح کشور انجام می شد یک نگاه مبتنی بر عادی بودن شرایط بود اما اتفاقی که الان افتاده است که دلایل دیگری چون گسترش فناوری اطلاعات، افزایش آگاهی مردم، افزایش تحصیلات تکمیلی، مهاجرت انسان ها به شهرها و ... هم بر آن مؤثرند باعث شده است سطح توقع بشر نسبت به بهداشت و سلامت عمومی افزایش پیدا کند.

 

در فرایند دموکراتیزاسیون اتفاقی رخ خواهد داد؟ نشانه هایی دیده می شود؟

اتفاقی که رخ داده در بحث دموکراسی نیست بلکه بیشتر صیانت از نفس جان انسان هاست که ما بتوانیم از این بحران عبور کنیم و بعد سر و سامان دادن به یک نوع ثبات اقتصادی که بتوانیم شاخص های بیکاری و شاخص های رشد اقتصادی مان را بهتر کنیم.

اخیرا مجله «اکونومیست» نوشته بود احتمالا بعد از این بحران دولت های کنترلگر بیشتر قدرت می گیرند و ما به یک معنا دخالت دولت ها در امور مختلف را شاهد خواهیم بود و مجموعه اختیاراتی را که به دست آوردند به راحتی از دست نخواهند داد. بنابراین مفاهیمی همچون دموکراسی با چالش هایی اساسی مواجه خواهند شد.

نگارش و تنظیم:سید مهرداد امیرکلالی